Opinie: Oorlog start niet met wapens

De familie van mijn Russische grootmoeder woont dicht bij de Oekraïense grens. Toen ik vorige week woensdag mijn oudtante vroeg hoe ze het stelde, viel ze uit de lucht. Ze wist niets van een oorlog.

Met leugens, desinformatie, censuur en propaganda hebben Russen altijd geleefd. Onder de tsaren, onder het communisme, onder Poetin. Ze weten dat ze ermee leven. Velen aanvaarden dat. Omdat ze denken de waarheid nooit te zullen kennen. Of omdat ze bang zijn dissident te spreken.

Leugens zijn de beste manier om een oorlog te verkopen aan het volk en de soldaten. En dat is wat Poetin al jaren doet in voorbereiding naar wat nu gebeurt. Hij wil deze oorlog rechtvaardigen door haat te zaaien, een vijand te creëren op basis van valse feiten en het omdraaien van de waarheid via een narratief van bescherming. Hiermee voert Poetin deze oorlog niet alleen tegen de Oekraïners, maar ook tegen zijn eigen volk.

De familie van mijn Russische grootmoeder woont dicht bij de Oekraïense grens. Toen ik vorige week woensdag mijn oudtante vroeg hoe ze het stelde, viel ze uit de lucht. Ze wist niets van een oorlog. De beelden van VRT.nws die ik haar stuurde waren volgens haar fake. En over de speech van Zelenski zei ze: ‘Politici hebben allemaal hun eigen waarheid. Wij zullen de “echte” waarheid nooit kennen.' De dagen nadien viel het gesprek stil van haar kant. We kijken duidelijk niet met dezelfde bril naar wat zich vandaag afspeelt.

De reactie van Europa om RT en Sputnik te verbieden, is niet de juiste, propaganda beantwoorden met censuur is niet de goede manier.

 LEES OOK  Meryame: “Ik doe er alles aan om onze hulp zo snel mogelijk over de grens en dichtbij de mensen te brengen” >

In mijn ontsteltenis hierover stuurde ik een tweet die viraal ging. Ik vermoed omdat mensen hier verbijsterd waren dat niet alle Russen in de eerste dagen van de oorlog op de hoogte waren. In Rusland is er een groot verschil tussen generaties en tussen mensen in moderne steden en daarbuiten. Russen geboren in post-Sovjettijd kijken anders naar hun land. Ze informeren zich via internet en sociale media. Velen van de oudere generaties, geïndoctrineerd in Sovjettijd en vooral afgestemd op de staatsmedia, zien de waarheid niet of willen die niet zien. Of misschien wel, maar ze zwijgen liever.

(Het artikel gaat verder onder de tweet.)

Mijn familie in Rusland, wonend op minder dan 100 km van Oekraïne heeft geen benul van wat zich er momenteel afspeelt.
Niets in de pers.
Als ik foto's Oekraïne doorstuur, krijg ik antwoord dat dit #fakenews moet zijn.
Russische desinformatie, censuur, propaganda zijn massief.

— Katia Segers (@katiasegers) February 24, 2022

Vijftien jaar gevangenis

Afgelopen vrijdag nam de Doema een wet aan die alle niet-officieel goedgekeurde communicatie verbiedt, op straffe van vijftien jaar gevangenis. Onafhankelijke zenders verdwenen de voorbije dagen reeds uit de ether. Mijn nichtjes melden dat Facebook vertraagt en bepaalde van mijn posts krijgen ze niet te zien. De Russen zijn enkel nog aangewezen op de staatszenders en de officiële persagentschappen RIA Novosti en TASS. Wat je daar verneemt, brengt je in een andere wereld: ‘De oorlog is een gerichte militaire actie om Oekraïne te denazificeren.' Zelfs buitenlandse bedrijven zoals Netflix mogen vanaf vandaag enkel nog Russische propagandareeksen uitzenden.

In de weken voor het begin van de oorlog en ook nu worden vooraf opgenomen valse filmpjes verspreid. Voor de meeste Russen zijn die filmpjes de waarheid. Voor ons zijn er onafhankelijke media die ze haarscherp ontmaskeren. Vanuit verschillende westerse hoeken komt men in actie om de Russen te tonen wat zich echt afspeelt. Het hackerscollectief Anonymous riep op om in restaurantreviews de Russen te informeren over de oorlog.

Ook voor Oekraïners wordt het steeds moeilijker om op de hoogte te blijven. Omdat ze moeten schuilen, geen toegang hebben tot internet of elektriciteit, omdat ook in Oekraïne veel fake news circuleert en omdat Rusland op 1 maart de televisietoren bombardeerde.

Vanuit verschillende westerse hoeken komt men in actie om de Russen te tonen wat zich echt afspeelt.

Persvrijheid bewaken

We moeten uit deze waanzinnige oorlog leren. Onafhankelijke journalistiek is vitaal opdat journalisten hun werk kunnen doen, zonder hun eigen leven in gevaar te brengen. Daartoe moeten we de wetten op persvrijheid (ook in Europa onder druk) te allen tijde bewaken en op Europees vlak journalistenverenigingen ondersteunen.

(Het artikel gaat verder onder de Facebookpost.)

Hoe omgaan met propagandakanalen? De reactie van Europa om RT en Sputnik te verbieden, is niet de juiste. Ja, Poetins zenders spuien propaganda die destabiliserend werkt. Maar propaganda beantwoorden met censuur is niet de goede manier. Er is niet alleen het risico dat journalisten uit Rusland zullen worden geweerd, maar vooral is het belangrijk om desinformatie te ontmaskeren door in te zetten op factchecking én mediawijsheid. De sociale-mediabedrijven hebben zoveel impact dat we ze op Europees niveau dringend moeten gaan beschouwen en behandelen als publieke bedrijven. Zodat zij verplicht kunnen worden om hun technologie in te zetten om mensen beter te informeren en de massale verspreiding van valse beelden te detecteren en te stoppen. En om te maken dat in Europa geen enkel internetbedrijf gecensureerd wordt.

Onafhankelijke journalistiek is vitaal opdat journalisten hun werk kunnen doen, zonder hun eigen leven in gevaar te brengen.

Alles wat we weten over de wereld, weten we via media. Meer dan ooit moeten we inzetten op onafhankelijke media, bescherming van journalisten, propaganda bestrijden met factchecking en mediawijsheid, en sociale-mediabedrijven als publieke bedrijven behandelen. Zo voorkomen we dat een vertroebelde blik op de wereld een volgende oorlog mogelijk maakt.

Katia Segers - Vlaams parlementslid Vooruit