Vicky: "Sport en politiek zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden"

Voor sportliefhebbers is het op maandagochtend altijd uitkijken naar de column van journalist Hans Vandeweghe. Niet zelden worden daarin thema's uit de sport en politiek met elkaar verweven. Maandag 22 november trok de titel van zijn stuk dan ook mijn speciale aandacht: "Het moreel kompas van de wereldsport is niet meer geheel op orde." 

Hij heeft het over de gecontesteerde Olympische Winterspelen in Peking en het Wereldkampioenschap voetbal in Qatar, die beiden in 2022 doorgaan. In het stuk komt hij tot dezelfde conclusie als diegene die ik deze zomer neerschreef in mijn resolutie en die het federale parlement recent in overweging nam: sport en politiek zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden.

WK in Qatar

Want wie het sportgebeuren een beetje volgt, kon het afgelopen jaar niet naast de talrijke oproepen tot een sportieve of politieke boycot van het WK in Qatar kijken. In Duitsland en Noorwegen waren het supportersverenigingen die hier een erezaak van maakten, maar ook in Denemarken, Nederland en in eigen land gingen hier stemmen voor op.

Sport en politiek zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden

Laat me duidelijk zijn: het is goed dat er eindelijk veel meer publieke en politieke aandacht komt voor de mensenrechten in Qatar. Maar het WK werd wel al in 2010 aan het land toegekend. En toen al wist zo goed als iedereen die zich ook maar een beetje informeerde wat de situatie is in dat land op vlak van arbeidsrechten. Het was algemeen geweten dat de omstandigheden waarin de voetbalinfrastructuur zou worden gebouwd, erbarmelijk zijn.

De publieke en politieke verontwaardiging stak echter pas in belangrijke mate de kop op nadat The Guardian eerder dit jaar berichtte over de dood van 6.500 arbeidsmigranten bij de werkzaamheden en bouw van stadions in aanloop naar het wereldkampioenschap. Arbeiders moeten er lange dagen kloppen in temperaturen van om en bij de 50 °C, vaak in gevaarlijke situaties en er is sprake van moderne slavernij onder het 'kafala-systeem'. Dat vereist van buitenlandse arbeidskrachten dat zij een lokale sponsor hebben die zorgt voor de toestemming om het land binnen te komen, die toeziet op het verblijf en die toestemming moet geven om het land weer te verlaten. Bij onenigheid over loon, huisvesting, arbeidsomstandigheden en andere werkgerelateerde zaken, kan de sponsor besluiten zich terug te trekken. Op dat moment vervallen alle wettelijke rechten van de arbeidsmigrant. Zij zijn hierdoor de speelbal van de werkgever. In de praktijk komen velen van hen louter op aangeven van de werkgever in een detentiecentrum terecht.

Het was algemeen geweten dat de omstandigheden waarin de voetbalinfrastructuur zou worden gebouwd, erbarmelijk zijn

Het lot van arbeidsmigranten

Er is dus sprake van zware schendingen van mensenrechten en rechten van arbeiders. Om me wat meer te verdiepen in dit dossier ben ik gaan spreken met mensen van de Internationale Arbeidsorganisatie (IAO) en Amnesty International. Hen kan je moeilijk verwijten pas laat in actie te zijn geschoten. Al van bij de toewijzing aan Qatar heeft Amnesty zich het lot van de arbeidsmigranten aangetrokken en gewezen op de slechte mensenrechtensituatie in het land. Via hen werden vele verhalen gedocumenteerd en werd er druk gezet op internationale sportbonden en overheden.

De samenwerking tussen de IAO en Qatar heeft verschillende belangrijke hervormingen in het land teweeggebracht. In Doha kwam er een bureau van de IAO, dat samen met internationale vakbonden klachten van arbeiders opvolgt. Inspectiediensten controleren de veiligheid en gezondheid van werknemers ter plaatse. In 2017 ondertekenden Qatar en de IAO een overeenkomst om arbeidshervormingen door te voeren en de situatie van arbeidsmigranten te verbeteren.

Nieuwe wetgeving

Die samenwerking heeft verschillende hervormingen teweeggebracht, waaronder de invoering van elektronische betalingen om uitstel van salarissen effectiever tegen te gaan, en meer mogelijkheden voor dialoog en overleg tussen werkgevers en werknemers. In januari 2020 werd de Exit Permit vereiste afgeschaft, waardoor werknemers zonder toestemming van hun werkgever het land kunnen verlaten. De nieuwe wetgeving is een ommekeer, maar het werk is nog niet af.

Zij die zich al jarenlang inzetten voor de situatie van de arbeidsmigranten, wijzen erop dat nu afkomen met een boycot - tien jaar na de toewijzing van het WK en een jaar voor de start ervan - weinig zin heeft. Dit zou op geen enkele manier een wezenlijk verschil maken voor de mensenrechten en de rechten van de arbeiders ter plaatse, en mogelijks zelfs een tegengesteld effect hebben.

De nieuwe wetgeving is een ommekeer, maar het werk is nog niet af

Dergelijk debat moet gevoerd worden op het moment dat er beslist wordt waar en onder welke omstandigheden een volgend groot internationaal sportevenement zal georganiseerd worden. Want nog steeds worden grote internationale sportevenementen toegewezen aan landen waar fundamentele rechten en vrijheden onder druk staan.

Denken we maar aan het WK Wielrennen 2025 dat afgelopen september werd toegekend aan Rwanda, het land waar een Belgische medeburger na een schijnproces de volgende 25 jaar in de cel zal doorbrengen. Onrechtmatige arrestaties en verdachte overlijdens in detentie blijven een onrustwekkend probleem in Rwanda. De bewegingsruimte van mensenrechtenverdedigers, het middenveld en de oppositie is er zeer beperkt. Of denken we maar aan FIFA, die in oktober het WK Voetbal in 2030 heeft aangeboden aan Israël, dat al jaren het internationaal recht schendt en een apartheidspolitiek voert ten aanzien van de Palestijnen. Het valt overigens op dat sommigen die oproepen tot een politieke boycot van het WK voetbal in Qatar dan weer bijzonder stil zijn als het gaat om de toekenning van het WK voetbal aan Israël.

Mensenrechten en arbeidsrechten centraal

Dat soort selectiviteit kunnen we niet langer tolereren. En daarom heb ik een tekst neergelegd in het parlement om hier komaf mee te maken. Mijn voorstel is om alle betrokken actoren in ons land via duidelijke richtlijnen te verplichten om het respect voor de fundamentele mensenrechten, en in het bijzonder de rechten van arbeiders, na te leven bij beslissingen over de toekenning van grote internationale sportevenementen.

Een kader waar iedereen die voor ons land mee beslist over de organisatie van grote sportevenementen zich moet aan houden. Waarbij respect voor mensenrechten en arbeidsrechten centraal staat. Dit moet telkens het onderwerp zijn van een grondig debat waar ook het parlement wordt bij betrokken. Doen we dat niet, blijven we verder aanmodderen met verontwaardiging en reacties die er pas komen nadat het kalf al lang verdronken is.

Zorgplicht

In de tussentijd hoeven we natuurlijk niet bij de pakken te blijven zitten. Onze regering moet samen met de KBVB, FIFA en Europese partnerlanden de druk op Qatar verder opvoeren om hervormingen door te voeren op vlak van mensenrechten en rechten van arbeiders. Er moeten compensaties worden voorzien voor werknemers wiens rechten geschonden werden. Belgische bedrijven die actief zijn bij de organisatie van grote sportevenementen en de bouw van infrastructuur moeten aantonen dat ze fundamentele arbeidsrechten en mensenrechten respecteren, een zorgplicht dus. Als er volgend jaar een delegatie van ministers afzakt naar het WK in Qatar, laat hen dan met de arbeiders en vakbonden gaan praten.

Er moeten compensaties worden voorzien voor werknemers wiens rechten geschonden werden

En ook onze Rode Duivels mogen ter plekke nog eens een stevig statement maken, wat mij betreft. Vorige week heeft de topman van het WK, Nasser Al Khater, voor het eerst gereageerd op vragen rondom de strenge anti-homowetten in Qatar. Volgens hem is "iedereen welkom, zolang ze zich aan de regels houden en respect hebben voor de plaatselijke cultuur". Met andere woorden: homo's zijn welkom, zolang ze hun affectie niet in het openbaar tonen. Want dat is strafbaar in Qatar. Romelu Lukaku en Kevin De Bruyne die hand in hand het veld op stappen met een regenboogvlag rond hen, zou dat niet wat zijn?

Vicky Reynaert – federaal parlementslid Vooruit