Met hart en verstand samen verder bouwen aan de sociale zekerheid

Wat een gezondheidscrisis als corona bewijst, is de noodzaak aan een stabiele en sterk gefinancierde Sociale Zekerheid. De politici, die telkens weer de overheidstoelage in vraag stellen en de werkgevers, die al jaren minder solidaire bijdragen leveren, plegen hier zonder meer schuldig verzuim. Corona toont immers aan dat dit collectief sociaal stelsel van unieke waarde is voor de brede samenleving. Een solide schokdemper in moeilijke tijden. De Sociale Zekerheid is dus geen last maar een must. Er zijn de goede gezondheidszorgen, met de enorme deskundigheid en inzet van het personeel in ziekenhuizen, de hoogtechnologische apparatuur en de hoogontwikkelde medicatie. En er zijn de terugbetalingen van de geneeskundige kosten en de ziekte-en de werkloosheiduitkeringen, waardoor werknemers én zelfstandigen, die een, moeilijke periode doormaken, het hoofd boven water kunnen houden.

Complementair hebben op Vlaams niveau de lokale besturen en de Eerstelijnszones hun paraatheid bewezen. Zoals de oprichting en de invulling van de vaccinatiecentra. Met dank ook aan de inzet van honderden deskundige vrijwilligers. En ook het personeel in de woonzorgcentra hebben zich in zeer moeilijke omstandigheden zeer goed van hun taak gekweten. Niet de onzichtbare hand van de vrije markt, maar de zichtbare hand van de Sociale Zekerheid helpt ons dus door de zwaarste economische terugval sinds WO II. De regering zorgt er ook zonder morren voor dat de Sociale Zekerheid in crisis als deze pal blijft staan met een evenwichtsdotatie van 12 miljard in 2020. De onverwachte uitgaven en minder inkomsten, zoals uitstel en vrijstelling van sociale bijdragen voor werkgevers en zelfstandigen en tijdelijke werkloosheid, vragen immers om die extra financiering. Net zoals bij de bankencrisis in 2008, komt hier terug de zichtbare hand van de overheid over de brug. In moeilijke tijden wordt telkens de gemengde economie omarmd…
Crisissen in allerlei vormen en gedaanten duiken plots op en bedreigen de levenskwaliteit: ziekte, werkloosheid, de energieprijzen, de klimaatmaatregelen, de oorlog in Oekraïne, …

Voor wie enkel met werken zijn inkomen moet verzekeren, is er in die moeilijke tijden de Sociale Zekerheid als collectief sociaal herverdelingsmechanisme. Als garantie voor het behoud van een minimuminkomen en levenstandaard. De gezonden, de werkenden en de jongeren dragen solidair bij, voor de zieken, werklozen, ouderen en kwetsbaren. De Sociale Zekerheid is van iedereen. In het grootste stelsel, dat van de werknemers, bij voorbeeld, komen de bijdragen van de werknemers via hun loon (73 %) en past de federale overheid bij met een toelage, een alternatieve financiering via de BTW en de roerende voorheffing (of samen 27%) en indien nodig een evenwichtsdotatie. Een stabiele financiering is echter allesbehalve een verworvenheid. Sinds een paar jaar is de werkgeversbijdrage gedaald van 33% naar 25%. En in de vorige regering is de overheidstussenkomst lange tijd in vraag gesteld. De zelfstandigen en ambtenaren hebben een apart stelsel.

De Sociale Zekerheid, opgericht in 1944 en waarvan Achiel Van Acker (1898-1975) de architect is, staat aan de vooravond van zijn 80ste verjaardag in 2024 voor enkele belangrijke uitdagingen. Zo blijft het verschil tussen loon en sociale uitkeringen groot. Zo lopen de bijdragen in de kosten voor dokters, apothekers en ziekenhuizen op. Zo loopt de koopkracht van de uitkeringen vaak achter op de rest. Zo is er de veeleisende arbeidsmarkt, waardoor veel laaggeschoolden uit de boot vallen. Zo is er de verdere automatisering en robotisering met de vernietiging van ook intellectuele jobs tot gevolg, waardoor de onderlaag van de arbeidsmarkt nog meer en meer onder druk komt te staan. Zo is er de voortschrijdende vergrijzing, waarbij de actieven de financiering van die veroudering niet alleen kunnen blijven dragen door meer en langer werken. Zo vragen de minimumpensioenen voortdurend om bijsturing. Vorig jaar zijn gelukkig het minimumpensioen, de Inkomens Garantie voor Ouderen en het Gewaarborgd Inkomen verhoogd. Zo zijn er de veranderende evoluties zoals de meer en meer gemengde loopbanen, de emancipatie van de vrouw en de veranderende gezinssamenstellingen. Zo treffen de klimaatmaatregelen en de energieprijzen vooral de meest kwetsbaren en zo worden mensen met een laag inkomen, interimairs, flexwerkers, freelancers, nog meer kwetsbaar. De coronacrisis heeft de meest kwetsbaren onder ons ongetwijfeld het hardst getroffen. Dankzij de sociale zekerheid en de zware inspanningen van de OCMW’s is de armoede niet geëxplodeerd. 

Maar dat is een magere troost voor wie juist aan de armoede weet te ontsnappen, maar het allesbehalve breed heeft. Zo zijn er een pak mensen die geen toegang hebben tot de Sociale Zekerheid doordat
ze onvoldoende arbeidsdagen gepresteerd hebben: zij die van een leefloon leven, vluchtelingen, daklozen, … De OCMW ’s springen hier bij via financiële en logistieke ondersteuning en het Vlaams niveau via opleiding en alternatieve werkcircuits in de sociale economie. Om op al deze actuele uitdagingen een antwoord te bieden, is het verder financieel versterken van de Sociale Zekerheid een dringende noodzaak. Zo niet, zal de huidige solidaire warmtegolf wegdeemsteren en zullen de spanningen tussen hoger en lager geschoolden, Vlamingen en Walen en Belgen en buitenlanders extremer worden. Eén van de hamvragen daarbij is: moet de financiële verantwoordelijkheid blijven komen van vooral diegenen die werken en de overheid of moeten dringend nieuwe bronnen aangeboord worden? Het toepassen van het principe van het draagkrachtbeginsel bij voorbeeld, waarbij multinationals, grote bedrijven en rijke burgers via een vermogenskadaster een veel sterkere bijdrage leveren. Het optimaler inzetten van de fiscus en het gerecht ter bestrijding van de fiscale fraude bij voorbeeld, in het licht van het eindelijk realiseren van een rechtvaardige fiscaliteit. Wat met allerlei kortingen en alternatieve verloningen zoals bonussen, bedrijfswagens, winstpremies, maaltijdcheques, aandelenopties en 2de pensioenpijler, waardoor de Sociale Zekerheid heel wat inkomsten moet derven? En wat met de huidige verminderde bijdragen van de werkgevers? In 1982 legt de zoon van Achiel en Minister van Staat Frank Van Acker (1929-1992) een radicaal hervormingsplan voor de Sociale Zekerheid neer. Hij wou een financieel sterker en efficiënter beheer met één globaal zekerheidstelsel voor werknemers, zelfstandigen en ambtenaren; waarbij elkeen volgens draagkracht bijdraagt en waarbij elkeen gelijke rechten en plichten heeft. Daaraan koppelt het plan een strenge maar rechtvaardige fiscaliteit, waarbij geen plaats is voor belastingontduiking en zwartwerk. Verder legt het plan de overheidsbijdrage van de grondwettelijk vast en stelt het ook de bedrijven voor hun financiële verantwoordelijkheid. Over deze ideeën en een rijtje flankerende maatregelen is jammer genoeg nooit een volwaardig politiek debat gevoerd. En zo blijft het gebrek aan een eenheidsstelsel vandaag wel tot allerlei dubbelzinnige toestanden leiden. De zelfstandigen betalen minder bijdragen en de overheid past aan dat stelsel verhoudingsgewijs meer bij dan bij de werknemers. Of wantoestanden zoals bij de koeriers van Deliveroo en Post NL: zijn dat nu zelfstandigen of werknemers? En, heel wat meer en meer mensen kiezen voor een gemengde loopbaan en komen dan in verschillende stelsels terecht.

Met zijn plan wou Frank Van Acker tegelijk ook het versnipperd politiek landschap herverkavelen in een progressief en een conservatief kamp. Tussen zij, die de belangen verdedigen van zij die uitvoerende, creatieve en innovatieve arbeid leveren; en zij, die aan de zijde staan van zij die louter speculeren. In die zin, is zijn oproep nog steeds actueel. Zo zijn partijen die dromen van een terminale Belgische overheid, de ondermijners van een breed gedragen en financieel vitale Sociale Zekerheid. De Van Acker Stichting doet dan ook naar aanleiding van de dertigjarige sterfdatum van Frank van Acker een oproep aan alle positieve politieke en sociale krachten, om met hart en verstand verder samen te bouwen aan onze Sociale Zekerheid.

Toon Colpaert
André Van Nieuwkerke
22.04.2022